Osmanlı Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasında 1479 tarihinde İstanbul Antlaşması adıyla bir barış ve ticaret antlaşması imzalandı. Bu antlaşmanın şartlarından biri de Venedik Cumhuriyeti'nin en tecrübeli ressamlarından birisini Fatih Sultan Mehmet'in tablosunu yapmak üzere İstanbul'a göndermesiydi. Bu amaçla ressam Gentile Bellini 1479 yılında İstanbul'a geldi. Toplam 16 ay boyunca İstanbul'da kalan Bellini, Fatih Sultan Mehmet'in ünlü portresinin yanı sıra birçok tablolar ve çizimler yaptı. Hem Doğu toplumlarında hem Batı toplumlarının yaşantısını görüp resmettiği için oryantalist geleneğin kurucularından biri sayıldı. Fatih Sultan Mehmet, tablosunun yapılmasına izin vermeden önce Bellini'nin yeteneğinden emin olmak istedi. Bu nedenle Bellini, İstanbul'daki ilk aylarını sarayda çeşitli insanların tablolarını yaparak geçirdi. Fatih’in Rönesansı” temasıyla İstanbullularla buluşturulan tablo 1959’da İsviçre’de özel bir koleksiyonda bulundu. Londra'da yapılan açık artırmada İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından toplamda 935 bin sterlin (yaklaşık 8 milyon lira) ödenerek satın alındı.
Tablodaki gizemli kişi kim?
Fatih Sultan Mehmet'in "Sultan İkinci Mehmet, mevki sahibi genç ile birlikte" ismiyle satılan tablosu çam panel üzerine yağlıboya olarak yapılmış. Fatih Sultan Mehmet'i tasvir eden ve günümüze ulaşan sadece üç çağdaş yağlı boya tablolardan biri olma özelliği taşıyan tablo aynı zamanda Sultan'ın başka bir kişiyle tasvir edildiği tek tablosu. "Sultan İkinci Mehmet, mevki sahibi genç ile birlikte" ismiyle müzayedeye çıkarılan tablodaki ikinci kişinin kimliği net olarak bilinmiyor. Ancak padişah ile eşit seviyede çizilmiş olmasından üç şehzadeden biri olabileceği görüşü ağırlık kazanıyor. Ayrıca, resmin arkasında ne zaman yazıldığı bilinmeyen İtalyanca yazıda o kişinin Fatih’in oğlu olduğu bilgisi bulunuyor. Ancak hangi oğlu olduğuna dair bir ip ucu bulunmamaktadır. Şehzade Mustafa'nın, Bellini'nin ziyaretinden 5 yıl önce vefat etmiş olması nedeniyle tüm dikkatler diğer iki şehzade; Cem Sultan ve II. Beyazid üzerinde yoğunlaşıyor. Ancak Bellini'nin tabloyu yaptığı yıllarda şehzade Beyazid hem 32 yaşındaydı, hem de vali olarak Amasya'da bulunuyordu. Tablodaki kişinin daha genç görünümlü bir kişi olması nedeniyle bu kez gözler şehzade Cem Sultan'a yöneliyor.
Şaşırtıcı benzerliler
Osmanlı araştırmalarıyla ünlü Alman tarihçi Franz Babinger’e göre tabloda gizemli kişinin arkada kalan sol gözün şaşılığı açıkça belli oluyor. Cem Sultan'ın da bir gözünün şaşı olduğu biliniyor. Ona göre bu delikanlı kesin olarak Cem Sultan'dır. 2016’da yaşamını yitiren Türkolog Münevver Meriç ise 2006 yılında yayınladığı “Sultan Cem” adlı eserinde tablodaki kişinin Cem Sultan olduğunu yazdı. Meriç yazısında resimdeki gencin yüz çizgileriyle, Viyana’da Ungnad Koleksiyonunda resmi bulunan Cem Sultan'ın yüz çizgileri arasındaki benzerliklerin altını çizerken her iki resimde de kulağın kavuk tarafından kıvrıldığına dikkat çekti. Gözler açık renk, bakışlar melankolik. Üst dudaklar fark edilir şekilde ileri taşkın. Bu benzerliklerden dolayı bu tablodaki gizemli kişinin Sultan Cem olduğu görüşü kuvvet kazanmaktadır. Ayrıca Fatih Sultan Mehmet, hayattayken, veliaht olarak Cem Sultan'ı seçtiği de herkesçe biliniyor.
Müzayede evine göre gizemli kişi bir soylu
Venedikli ressam Gentile Bellini dönemine ait olduğu bilinen üç Fatih Sultan Mehmet portresinden, özel koleksiyondaki tek örnek Londra'da yapılan açık artırmada İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından satın alınan tablodaki gizemli kişi ile ilgili olarak Christie’s müzayede evi ilginç bir açıklamada bulundu. Müzayede evi açık artırmadan önce yaptığı açıklamada, tablodaki kişiye ilişkin şu görüşe yer verdi. “15’inci yüzyılın sonlarında Doğu ve Batı arasındaki büyüleyici etkileşimi belgeleyen portrede, Sultan II’inci Mehmed’in yanında oturan kişi bir Avrupalı muhtemelen de bir Venedik tüccarı veya diplomatı. Çift portre, jeo-politik zamanları temsil ediyor” denildi. Ancak tarihçiler Sultan ile bir yabancının birlikte resmedilmesinin mümkün olamayacağı görüşünde birleşiyorlar.
Bir ihtimal daha var
Fatih Sultan Mehmet'in beraber resmedildiği gizemli kişi ile ilgili olarak bir teori daha ortaya atıldı. Bu teoriye göre, Sultan'ın yanındaki kişi, ne soylu bir kişi, ne de oğullarından biri. Gizemli kişi aslıdan Fatih Sultan Mehmet'in 20 yaşındaki hali. Yani resimdeki iki kişi de aslında aynı kişi. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Edebiyat Fakültesi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Şükrü Çoruk, tablodaki iki kişinin de Fatih Sultan Mehmet olabileceği öne sürerek, Bellini'nin bu tabloda Fatih Sultan Mehmet Han’ın gençlik ve yaşlılık dönemiyle birlikte resmettiğini, tabloda Şehzade Fatih'in geleceğine bakarken, Sultan Fatih'in ise geçmişine baktığı teorisini ortaya attı. Çoruk'a göre Fatih gibi bir hükümdarın başka bir kişiyle eşit şartlarda bir tabloda yer alması mümkün görünmüyor.
Cem Sultan da olamaz
Aralarında tarihçi Murat Bardakçı'nın da bulunduğu bazı tarihçiler ise tablodaki ikinci kişinin Cem Sultan olmasının mümkün olmadığını savunuyor. Buna gerekçe olarak da Sultanın üçüncü oğlu olan Cem'in Bellini İstanbul'a geldiği tarihte Konya’da olmasını gösteriyorlar. Ayrıca Cem Sultan olmamasının imkansızlıklarından biri de, Sultan ile oğlunun beraber eşit seviyede resmedilmesinin Osmanlı geleneklerine ve Saray protokollerine ters düşmesi. Ayrıca tablodaki ikinci kişinin Fatih Sultan Mehmet ile arasındaki yaş farkının az olması, meçhul kişinin Cem Sultan olduğu iddiasını çürütüyor. Bununla birlikte ikinci kişinin beyaz tenli ve tıraşlı olması da bu kişinin bir Avrupalı olma ihtimalini kuvvetlendiriyor.
Gizemli kişi aslında Papa'nın adamı mı?
Söz konusu tablonun Gentile Bellini tarafından bizzat yapılmış olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamakta. Tabloda Bellini'nin imzası olmadığı gibi, tablo ile ilgili herhangi bir kayıt da yer almamakta. Bellini öldüğünde birçok resmi yarım kaldı. Bu tablolar, kardeşi Giovanni Bellini ve Bellini atölyesi öğrencileri tarafından tamamlandı. İtalyan kaynaklarına göre bu tablo da Bellini öldükten sonra tamamlanan tablolardan biri. Tarihi kaynaklar, Fatih Sultan Mehmet'in 1481'de gizli tutulan ama bazı tarihçilere göre İtalya seferi esnasında zehirlenerek öldüğünü yazar. Bellini, 1479 yılında Fatih’in tablosunu yapmak için geldiğinde kendisiyle birlikte 16 ay boyunca 30'a yakın heyet İstanbul’a geldi. Bu heyetlerin birinde suikast için özel yetiştirilmiş, ressam kisvesi altına gizlenen Fransiscan tarikatının bir de üyesi bulunmaktaydı. Suikastçı, zehri boya olarak içeri soktu. O dönemde bu boya karışımı ve renklerin yapılma formülü ticari bir sırdı. Osmanlıda ise resim günah olduğu için yağlı boyalar konusunda kimsenin bilgisi bulunmuyordu. İtalyan kaynaklarına göre; Fatih’in karşısındaki Osmanlı kıyafeti giymiş kişi aslında Papa IV. Sixtus tarafından Fatih'i zehirlemek için görevlendirilen Fransiscan tarikatının üyesi. Bu suikastçının Osmanlı kıyafeti giyiyor olması, tablonun solunda yer alması ve Sultan boşluğa bakarken, onun doğrudan Sultan'ın gözlerinin içine bakıyor olması bir çok anlamı ve mesajı beraberinde barındırıyor.
Tablodaki diğer sır
O dönemdeki tüm ressamlar sırlı resim yapma tekniğini kullanır ve göz yanılmasını sağlayarak, resim içinde resimler yaparlardı. Bu aslında o döneme ait kadim bir sanattı. Sultan'ın bu tablosunu ters çevirip baktığımızda, iki kişinin arasındaki siyah alanının Galata Kulesinin silueti olduğunu net bir şekilde görebiliriz. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u aldığında Galata Kulesinin adı İsa Kulesiydi ve Hıristiyanlar için büyük değeri bulunmaktaydı. Papa IV. Sixtus'un Galata Kulesini geri almak için çalışmalar yaptığı bilinmekte. Çünkü o dönemde İsa'nın dünyaya bu kule üzerinden ineceğine inanılıyordu. Bu nedenle Fransiscan tarikatı için Galata Kulesi çok büyük bir anlam taşıyordu. 2.Abdülhamit dönemine kadar 447 yıl boyunca düzenli olarak binlerce kişinin kuleden atlayarak intihar etmesinin sırrı ise hala aydınlatılamadı. Bu nedenle Galata Kulesinin siluetinin Fatih Sultan Mehmet'in bu tablosuna ters olarak yerleştirilmesi de farklı anlamlar ve mesajlar içermekte. Kim bilir tablo detaylı olarak incelendiğinde daha pek çok sır da açığa çıkacaktır. Tıpkı Sultanın tek olarak resmedildiği tablosunda olduğu gibi!..
Kaynak: ÖZEL HABER
Editör: MURAT İLTER
