İnsan gelişiminde çocukluk döneminden başlayarak, rol model edinme ve örnek alma ihtiyaçları kaçınılmazdır. Bireyin rol model olarak gördüğü kişiler çevre koşulları, yetenekleri ve ilgisi oranında değişiklik göstermektedir. Bir çocuğun ilk model aldığı kişi anne veya babasıdır. Model alarak öğrenmek aynı zamanda eğitimde de kullanılan bir öğrenme şeklidir. Çırak, ustasını model alarak işinde başarıya ulaşır. Rol model aracılığıyla öğrenmek toplumsallaşma boyutunda da bireye katkılar sağlar. Hızla gelişen teknoloji ve sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte kişilerin “rol model” olarak alacağı kişilerin seçiminde hata yapmaları da kaçınılmaz olur. Rol model davranışları, kişisel özellikleri veya bazı özel vasıflarıyla örnek alınan, taklit edilen kimse olarak tanımlanmaktadır. Tıp eğitiminde rol model olmanın öğrencilerin mesleksel gelişimlerindeki önemi, tıp eğiticileri tarafından yapılan çalışmalarla gösterilmiştir. Yapılan çalışmalar rol modelliğin tıp eğitiminin ayrılmaz bir parçası olduğunu, mezuniyet öncesi ve sonrası dönemdeki tıp öğrencilerinin tutum, davranış ve etik değerleri kazanmaları ve kimliklerini geliştirebilmeleri için gerekli olduğunu göstermiştir Bu eğitim stratejisi güçlü, gerekli fakat yeterince faydalanılmayan bir eğitim stratejisidir. Olumlu rol modellerin özellikleri öğretim becerisi, kişisel nitelik ve klinik kalite olmak üzere üç temel alanda toplanmaktadır. Rol model olabilmenin bir eğitim programı, paneli veya sertifikası yoktur. Ancak eğiticilerin rol model olduklarının farkında olması performanslarını geliştirir.
Çocuk rol modelini nasıl seçer?
Çocuğun gelişme ve kendini bulma yolculuğunda ilk rol model ebeveynleridir. Yaş ilerledikçe çocuk, çekirdek aile veya geniş aile içinde kendine yakın gördüğü kişiler içinden yeni rol modeller seçebilir. İlerleyen yıllarda ilgi alanının değişimi ve gelişimine göre rol modelleri de değişebilir.
Rol modeli seçimi bilinç dışı gerçekleşen bir süreçtir. Yani bu süreç çocuğun “Acaba hangisini rol modeli olarak seçsem?” diye düşünüp karar vererek belirlediği bir süreç değildir. Bu seçimdeki temel nokta etkilenmedir. Ancak bunu da belirleyen, çocuğun dünyaya gözünü açtığı andan itibaren etkileşim içine girdiği kişilerin zihninde oluşturduğu veri havuzudur. Bu veri havuzunu oluşturan temel unsur aile ortamıdır. Bunun yanı sıra, günümüzde olumsuz içerikli TV programları gibi unsurlar da çocuğun rol modeli seçiminde etkili olabilmektedir.
Doğru model olabilmek
Bir çocuğun kimi rol model alacağını tümüyle belirlemeye çalışmak yanlış bir tutum olur. Bu tıpkı “benden ya da şu kişiden etkilen” demeye benzer. Yapılması gereken, ebeveynlerin rol model olunacak tutumlar sergilemesi, rol model alınabilecek kişilerle çocuğun iletişiminin artmasını sağlamaktır. Yani anne baba öncelikle kendi olumsuz davranışlarını düzeltmelidir.
Çocuk, yönlendirme ile yönetme arasındaki nüansı gözeterek yönlendirilebilir. Yani çocuğa bir şeyi işaret ederek sevmesinin yolunu açmakla, onu sevmeye zorlamak arasındaki farka dikkat edilmelidir. Çocuğun kendiliğindenliğini de oluşturmak ve geliştirmek gerekir. Eğer uygun yönlendirme yapılmazsa, çocuk kötü davranışları olan kişileri kendine rol model alabilir. Bu nedenle ona rehberlik yapmak anne babanın görevidir.
Kaygılı ve tedirgin davranışlar
Her ebeveynin çocuklarını düşünmesi, dolayısıyla onlar için kaygılı olmaları son derece bir insani davranış. Ancak özellikle içinde bulunduğumu bu dönemde ebeveynler stres ve kaygılarını çocuklarına göstermemek için farklı tutum ve davranış içinde bulunabiliyor. Bazen de nasıl davranmaları gerektiği konusunda kararsız kalabiliyor. Ebeveynlerin kaygı nedeniyle yüzlerindeki ifadeyi çocuklarından saklamamaları gerekir. Çocukların ebeveynlerini kaygılı ya da suratları biraz asık olmasını görmeleri
bir şeyleri yanlış hissetmelerine ve kaygılarının artmasına neden olabilir. Ancak çocuklara bir şey hissettirmemek için tuhaf bir rahatlık içinde olmak da asıl kaygı unsuru olabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, aşırı telaşlı ve panik halinde olmamaktan geçiyor.
Canavar metaforu
5 yaşından küçük çocuklar hastalık, ölüm, afet gibi şeyleri kendi fantezi dünyalarına uyarlayarak kaydeder. 5 yaş altındaki çocuklara hastalıkları ayrıntıya girmeden, oyun formatı içinde, anlayabileceği gibi anlatmak gerekir. Virüs o yaş çocukları için canavar gibi bir şeydir. ‘Canavar’ metaforu kullanılabilir. Bunun dışında mesela elimizi ağzımıza, burnumuza götürmemeye odaklanabiliriz. Bunu çocuğa bir oyun formatında ‘elimizi ağzımıza, burnumuza götürürsek oyunda yanıyoruz, eleniyoruz, yeniliyoruz’diye anlatabiliriz. 5 yaş üstü çocuklarda ise işler değişiyor. Çocuklara şekil çizerek, virüsü şematize ederek insanlara nasıl bulaştığı konusunda bilgilendirilmeli. Bu şekilde yaklaşıldığında çocuklar kendilerini büyük ve önemsenmiş hissediyor. Ergen çocuklara ise her şey doğrudan anlatılabilir. Bu salgının ölümcül, tehlikeli olduğu rahatlıkla söylenebilir.
Çocuğun rol modeli seçimini belirleyen faktörler
Bu faktörler cinsiyet, başarı, güç, gizem, şöhret, sevdiği diğer kişilerin ve toplumun rol model alınan kişiye tutumu, ilgi alanı, rol model aldığı kişiyle iletişim biçimi, onun tarafından kabul görmesi, duygularını paylaşabilmesi, ona karşı yakınlık hissedebilmesi örnek verilebilir. Çocuk ebeveynleri ve akrabalarıyla özdeşim kurabileceği gibi; öğretmen, sanatçı, süper güçleri olan çizgi film karakteri, bir kahraman, bir artist ya da aktrisle de kendini bütünleştirebilir. Erkek çocuk psikodinamik olarak kendini yakın hissettiği annesinin erkek kardeşini (kendiyle aynı cinsiyet), kız ise yine aynı şekilde psikodinamik olarak kendini yakın hissettiği babanın kız kardeşini (kendiyle aynı cinsiyet) rol model alır. “Oğlan dayıya, kız halaya çeker.” sözünün altında, bu gerçek yatar. Zaman geçtikçe, geniş aileler çekirdek aileye dönüştü. Görünürde çekirdek ailelerin yaşadığı evlerin içine, teknolojinin hakim olduğu bu devirde artık herhangi biri de girmeye başladı. İzlediği şiddet içerikli çizgi filmin güçlü ve iyi karakteri, kahramanlar, ailenin hakkında konuştuğu ve benimsediğini gösterdiği herhangi biri çocuk için rol model olmaya adaydır. Ailesinin onayladığı özellikleri gören, kendisi de aynı oyanı almak isteyen çocuk bir süre sonra bunu temsil eden diğer kişiyi kendine örnek almaya başlayacaktır. Bu yüzden çocukların izlediği filmler/çizgi filmler, oyuncaklar çocuklar üzerinde sanıldığından daha etkilidir.
Kız çocukları için rol model
Kız çocukları, doğdukları andan itibaren annelerini rol model olarak görmeye başlarlar. Çalışan anne olmanın kız çocukları üzerindeki etkileri oldukça fazladır. Kız çocukları doğdukları andan itibaren annelerini örnek almaya hatta bir nevi taklit etmeye başladılar. Kız çocuklarının günümüzde ilk rol model aldığı kişinin gözlerini dünyaya açtığı anda onun hep yanında olan ve onunla aynı cinsiyetten olan annesi olması dolayısıyla annenin aile içindeki ve genel olarak hayatındaki duruşu, kendine güveni kız çocuğu için de bir davranış şekli haline geliyor. Araştırmalara göre iş hayatına ara veren kadınlar çalışırken kendilerini daha değerli hissettiklerini ve kendilerine olan güvenlerinin daha fazla olduğunu ayrıca ekonomik özgürlükleri dolayısıyla daha güçlü hissettiklerini ve daha mutlu bireyler olduklarını belirtiyorlar. Sonuç olarak bir kız çocuğunun ileride çalışmak, kendisinin topluma faydalı işlerde bulunmak için yeterli ve liyakatlı olduğuna inanması ve dolayısıyla kendisi ve dünya için hevesli bir birey olması, ileride iş hayatına daha kolay adapte olması ve aileden gelen bir iş disiplinine sahip olabilmesi , bir gün kendisi çalışan bir anne olduğunda ev ve iş dengesini nasıl kuracağını bilmesi, bu şekilde de iş hayatında cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve yönetimde kadın sayısının artması için çalışan anne figürünün çok önemli olduğunu belirtmeliyiz.
Kaynak: ÖZEL HABER
Editör: MURAT İLTER
