Osmanlı arşivleri incelendiğinde Maltepe’nin önemli olaylara sahne olduğu görülecektir. Bu güzel ilçenin I. Dünya Harbi’nden sonra işgale maruz kalması, sosyal dokuda tahribata yol açmıştır. Nasıl ki belgeler olayların birer şahidi ise objeler de işgalin diğer şahidi olarak değerlendirilebilir. Bu objelerden biri, eski Coşkun Özel Koleji önünde dikkatimi çeken Osmanlı topu olmuştu.
Topun arkasında boya nedeniyle zor okunan Osmanlıca bir yazıyla daha kolay okunan başka bir Osmanlıca yazı vardı. Hemen o bölgedeki caminin imamına bunları okutmuş, Maltepe’de bulunmasının nedenini düşünmeye başlamıştım. İlk önce 1918 ve 1919’da Maltepe’de faaliyet gösteren “Tayyare Endaht Mektebi” (Atış Okulu) aklıma gelmişti.
Topun kama üstünde kat kat atılmış boya nedeniyle zor okunan Osmanlıca bir yazı daha görmüştüm. Topun ağırlığı ve markası yazılıydı.
Konuya giriş
Osmanlı kara ordusu, bazı önemli kalelere ve Anadolu istihkâmlarının bir kısmına konmak üzere Prusya’da kurulu Krupp fabrikalarından büyük çaplı top alımına 1872 yılında (Hicri 1289) karar vermiş[i] ve topların kullanımına vakıf olmak ve teslim almak üzere ilk subay tayinlerini yapmıştır.[ii]
Ertesi yıl banka kredisiyle alınmak üzere Krupp marka topların ilk siparişi verilmiş[iii] ve Padişah II. Abdülhamit’in fermanıyla taraflar arasında sözleşme teati edilmiştir.[iv] Toplar, Osmanlı ülkesine getirilmeden önce Kral’ın huzurunda, getirildikten sonra Çatalca ve Bolayır’da test edilmiş ve olumlu sonuç alınınca bir bataryalık top ilk kez Selânik Kalesi’nde konuşlandırılmıştır.
Osmanlı Devleti’nin silah almaya talip olduğunu gören Krupp fabrikaları, yeni projeler ve yeni nesil silahlar üretmeye başlamıştır. Osmanlı hükümeti, topları ucuza satın alabilmek için aracılar peşinde koşar. 1892’de (Hicri 1309) üretilecek olan toplar için proje safhasında % 8,5’lik tenzilât yaptırır.[v] 9 cm çaplı bu yeni nesil toplar, zamanın ordularında kullanılan cinslerine göre üstün niteliktedir. II. Wilhelm, Abdülhamit'i ziyaret ettiği zaman silah satışını ve bunları kullanacak askeri personelin Almanya’da eğitimini gündeme getirir. Teklife sıcak bakan Osmanlı hükümeti, öncelikle donanmaya konacak olan Krupp toplarını idare edecek subayları eğitim için Almanya’ya gönderir.
İlk gelen toplar
İlk sipariş üzerine gelen topların bir bölümü Bulgaristan’a sevk edilmiş,[vi] bir bölümü de Bahr-i siyah (Karadeniz) Boğazı birliklerine tertip edilmiştir. Ödeme listelerinde yazılı olan çok sayıdaki Krupp marka topun Liman von Sanders zamanında Çanakkale'de kullanıldığı da bilinmektedir. Sonraki tarihlerde gelen kafilelerden bir bataryalık top ise Endaht Mektebi’ne (Atış okulu) verilmiştir.[vii]
Konumuz olan topun Maltepe’de bulunma nedenine gelince: 20’nci yy başlarında Maltepe’de bir "Tayyare Endaht Mektebi" (Uçak Atış Okulu) vardır. Bostancı ve Maltepe bölgeleri, 1918 Mondros Mütarekesi sonucu İtilâf Devletleri donanmasınca denizden kontrol altına alınmış, 1920 başlarından itibaren de işgale maruz kalmıştır.
Milli kuvvetler, Gebze’den başlayarak Beykoz ve Şile’ye kadar olan sahayı kontrolleri altına alınca İngilizler, Başıbüyük’teki cepaneliğimizi boşaltarak Bostancı tren istasyonuna taşımışlar, Maltepe’de bulunan Tayyare Endaht Mektebi’ndeki subaylarımızı tutuklamışlardı.
Bu faaliyet okuldaki uçakların Anadolu’ya kaçırılmasını önlemeyi amaçlıyorsa da iki tayyaremiz İngilizlerin eline geçmesin diye pilotlarımız tarafından kaçırılmıştır. Bunlardan biri kalkış sırasında tellere çarpıp parçalanarak yanmış, diğeri ise İznik’e indirilebilmiştir.[viii]
Kaçırdığımız iki uçağımızın hava birliği gibi bu kışla içinde topçu sınıfından birliğimiz de bulunmaktadır. Dolayısıyla bu sokaktaki topun Kuva-yı Milliye mensupları tarafından kaçırılıp kurtarılmış ve Maltepe içinde bir yere saklanmış olabileceği kuvvetle muhtemeldir.
Ramazan topu atmak için kullanılabileceği düşünülebilirse de yivli setli modern bir silahın bu iş için tefrik edilmesi ve açık alan veya tepe bir yerden atış yapılması gerekirken mahalle arasında atış yaptırılması uzak bir varsayımdır.
Zamanında devletin harp silahı olarak hizmete sokulmuş ve belki de bir destanın satırında adı geçmesi gerekirken sokaklarda kalması yürek burkmaktadır. Osmanlı Devleti tarafından kuruş kuruş parası ödenen bu ağır silahın birçok parçası eksilmiştir. Dış etkiler sonucu çürümesini ve daha fazla parça kaybına maruz kalmasını önlemek, hatırasını canlı tutmak ve çok sayıda kişinin görmesini sağlamak maksadıyla Askeri Müze'ye alınması hepimizin gönüllerini rahatlatmıştır.
Konuyu 1’inci Ordu’ya, Harbiye As. Müzesi’ne ve KKK’lığına önerilerimle birlikte yazmıştım. Düşünebiliyor musunuz, devletin harp vasıtası sokağa düşmüş, kimsenin bu top hakkında bilgisi yok. Yaşlılar bile tın tın. Ağırlık 450 kg, boyu 210 cm ( Namlu: 97,5 + Atımyatağı 112,5), Namlu yuvarlağı dış çapı 14 cm, Namlu iç yuvarlağı 9 cm, yivli setli, kama arkasında ise boya kalınlığından zor okunan Friedrich Krupp yazısı ve Seri no. İle 1892 imalâtı yazıları vardır.
Neyse efendim, sözü uzatmayayım… Bu topla ilgili yazılar 2012 yılında Anadolu gazetesinde yayımlanmış, 9 Temmuz 2012 tarihli mailimle de Genelkurmay Başkanlığına iletilmiştir. Top şimdi Harbiye Askeri Müzesi’ndedir. Müzeye her gidişimde bahçenin en sonunda görüyor ve gurur duyuyorum.
[i] Osmanlı arşivi, 25/N/1289 Hicri, Dosya no: 442, Gömlek: 72, Fon: A.MKT.MHM
[ii] A.g.a. , , Dosya no: 261, Gömlek: 47, Fon: Y.PRK.ASK
[iii] A.g.a. , 06/Ca/1290 Hicri, Dosya no: 457, Gömlek: 72
[iv] A.g.a. , 23/Ca/1291 Hicri, Dosya no: 687, Gömlek: 47883
[v] A.g.a. , 25/M/1308 Hicri, Dosya no: 1 , Gömlek: 47
[vi] A.g.a. , 05/Za/1310 Hicri, Dosya no: 78 , Gömlek: 37
[vii] A.g.a. , 07/Za/1321 Hicri, Dosya no: 2260, Gömlek: 169474
[viii] Gnkur.Atase Bşk.lığı Ya. “Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu 1919-1921”, Ankara-1994, s: 394
