Eşsiz bir yaşam alanı

Tüm Akdeniz Havzası’ndaki en önemli sulak alanlarından birisi olan Gediz Deltası’nın korunması amacıyla çalışmalar yürüten Doğa Derneği, proje çalışmaları kapsamında Avrupa Birliği Sivil Toplum Diyaloğu desteğiyle “Gediz Deltası Birlikteliği” projesini gerçekleştirdi. Bu çalışma, dünyanın farklı yerlerinde benzer sulak alan ekosistemlerinde gerçekleştirilen doğa koruma deneyimlerinin paylaşılmasına, deltanın korunması için çalışan ve deltada yaşamını sürdürmekte olan paydaşların deneyim ve bilgi aktarımına olanak tanıdı. İzmir’in Gediz Deltası’nın yerelde, bölgede yaşayanlarla birlikte korunmasını sağlamak amacıyla Sivil Toplum Diyaloğu tarafından desteklenen “Gediz Deltası Birlikteliği” projesi tamamlandı. UNESCO Dünya Mirası olmaya aday olan Gediz Deltası, nüfusu dört milyonu aşan İzmir şehrinin içerisinde, yüzlerce canlı türünün ve bölgede yaşayan binlerce insanın yaşam alanı olma özelliği taşıyor. Murat Dağı’ndan doğan Gediz Nehri’nin on binlerce yıl içerisinde İzmir Körfezi’ne biriktirdiği alüvyonlarla oluşan Gediz Deltası, eşine az rastlanır bir sulak alan. Nüfusu 4 milyonu aşan bir metropol olan İzmir şehrinin içerisinde yer alan Gediz Deltası, yüzlerce kuş türünün gözlemlenebileceği, içerisinde çakal, tilki, yaban domuzu, porsuk, su samuru, saz kedisi gibi memeli türlerinin yaşadığı oldukça değerli bir doğal alan. Türkiye’deki 312 Önemli Doğa Alanı’ndan biri olan delta, flamingoların tüm dünya nüfusunun yüzde onuna ev sahipliği yapıyor. Aynı zamanda bir Önemli Kuş Alanı olan bu benzersiz sulak alan UNESCO’nun Dünya Mirası kriterlerini sağlıyor ve alanın UNESCO Dünya Mirası ilan edilmesi için İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından gerekli başvurular yapılmış bulunuyor.

Online festivalde doğa severle buluştu

13 Aralık Pazar günü “Gediz Deltası Birlikteliği” projesi kapsamında gerçekleştirilen ve yüzlerce doğa severin katıldığı Gediz Deltası Online Festivali’nde, deltadaki doğa koruma çalışmalarından Gediz Nehri’nin ve deltanın ilham verdiği doğa sanatlarına, Gediz Deltası’ndaki biyolojik çeşitlilikten kuş gözlemciliğiyle ilgili temel bilgilere pek çok farklı konu yer aldı. Pandemi nedeniyle online olarak gerçekleştirilen festival, deltadaki koruma çalışmalarının ve bu alandaki biyolojik ve kültürel çeşitliliğin bütünlüklü bir şekilde ortaya konmasına olanak sundu. Bu çalışmanın kapanış toplantısındaysa Türkiye ve Fransa’dan elli dokuz bilim insanı, doğa korumacı ve araştırmacı online olarak bir araya gelerek, yapılan faaliyetleri değerlendirdi. Deltanın korunması için hazırlanan kısa filmin de gösterildiği kapanış toplantısında Gediz Deltası’nın korunması için gelecekte yapılacak olan çalışmalar ve birliktelik fırsatları konuşuldu.

Proje çalışmaları web sitesi ve aplikasyon ile izlenebilir

Hayata geçirilen çalışmalar arasında, Gediz Deltası’nda yaygın olarak gözlemlenen kuşlar ve bölgenin bitki örtüsü hakkında detaylı bilgi veren bir web sitesi yer alıyor. portal.gedizdeltasi.org adresi üzerinden ulaşılabilen web sitesinde ayrıca, Gediz Deltası’nda kuş gözlemciliği yapılabilecek alanların rotalarına ve deltayla ilgili haberlere yer veriliyor. Android ve iOS işletim sistemli telefonlar için bir aplikasyonu da bulunan sistem üzerinden, deltadaki tehditlerin de anlık olarak yetkililerle paylaşılmasına olanak tanıyan bir sistem aracılığıyla, deltayı ziyaret edenlerin koruma çalışmalarına destek olması sağlanıyor.

Doğa severleri buluşturan bir proje oldu

Türkiye’deki uluslararası öneme sahip sulak alanlardan birisi olan Gediz Deltası’nın korunması sürecinde “Gediz Deltası Birlikteliği” projesi gibi çalışmaların umut verici olduğunu belirten Doğa Derneği Biyoçeşitlilik Araştırmaları Koordinatörü Şafak Arslan, “Gediz Deltası, derneğimizin ve bölgedeki birçok paydaşın korunması için çalıştığı çok önemli bir sulak alan ekosistemi. Delta, İzmir şehrinin yanı başında oldukça geniş bir yüz ölçümüne sahip olduğundan şehirleşme baskısı altında. ‘Gediz Deltası Birlikteliği’ bu değerli sulak alanın korunması için doğa korumacıları, bilim insanlarını ve araştırmacıları buluşturan örnek bir çalışma oldu. Çünkü yapılan çalışmaların nihai olarak başarıya ulaşması için bölgedeki paydaşların bir arada olması şart. Bu kapsamda Gediz Deltası gibi biyolojik çeşitlilik açısından dünya ölçeğinde öneme sahip, son derece değerli bir doğal alanın korunması adına büyük bir adım atıldı. Doğa koruma çalışmalarında ilgili paydaşları buluşturan bu tarz girişimlerin çoğalması gerekiyor.” dedi.

Delta'nın simgesi Flamingolar

Gediz Deltası, Gediz Nehri'nin İzmir'in Çiğli, Menemen ve Foça ilçeleri sınırlarında, İzmir Körfezi'nin doğusundan Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşturduğu deltadır. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan deltadaki Çamaltı Tuzlası'nda İzmir Kuş Cenneti yer almakta. Deltada öncelikle flamingolar olmak üzere pek çok kuş türü bulunmaktadır. 1998'de Ramsar alanı ilan edilen deltanın Dünya Mirası olarak listelenmesi için Kasım 2019'da resmî başvuru yapıldı. Delta ayrıca Önemli Kuş Alanı statüsündedir. 401 km uzunluğundaki Gediz Nehri'nin, İzmir Körfezi'ne doğru 400 km² genişliğindeki ovasıdır. Gediz 17.500 km² büyüklüğündeki havzasının sularını toplamaktadır. Delta kareye benzer bir çöküntü alanında oluşmuştur. Delta çevresinde volkanik kütleler bulunur. Foça Tepeleri kuzeybatıdan, Dumanlı Dağ kuzeydoğudan, Yamanlar Dağı doğudan deltayı kuşatır. Delta Üçtepeler-Maltepe doğrultusunda Yeditepeler sırtıyla iki bölüme ayrılmıştır. Her deltada olduğu gibi Gediz Nehri de burada yatak değiştirerek akar. Önceki yatak Menemen'den güneye doğru, körfezin ortasında, Karşıyaka batısında denize ulaşmaktaydı. 1886'da nehir önceden de kullandığı başka bir yatağa çevrilmiştir. Nehir çok fazla taşkın yaptığından halk tarafından "Cadı Gediz" olarak isimlendirilmiştir. 19. yüzyılın sonlarına doğru nehrin taşıdığı alüvyonlar körfezin sığlaşmasına neden olmuş, gemi geçişleri sorun olmaya başlamıştır. Küçük Menderes'in Efes Limanı'nı, Büyük Menderes'in Milet Limanı'nı yok ettiği gibi, Gediz Nehri'nin de İzmir Limanı'nı yok edeceğinden korkulmuştur. Yapılan kanallar ve setlerle ırmağın akış yönü değiştirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin en büyük akarsu çalışması olan nehir yatağı değişikliği yirmi yılda bitirilmiştir.

Kuş biyo çeşitliliğine sahip

Kuşlar açısından büyük önem taşıyan delta, kuş biyo çeşitliliğinin en fazla olduğu alanlardan bir tanesidir. Deltada bugüne kadar 298 kuş türü gözlemlenmiştir. Kış aylarında delta yaklaşık 80 bin kuşa ev sahipliği yapar. Tepeli pelikan, küçük kerkenez, mahmuzlu kızkuşu, karagagalı sumru, akçacılıbıt ve kocagöz gibi Bern Sözleşmesi kapsamında kesin korunacak türler sınıfındaki kuş türleri alanda üremektedir. Gediz Deltası, flamingonun ülkemizdeki iki önemli üreme alanından biridir. Ayrıca özellikle Doğu Avrupa’da yaşayan su kuşları için sahip olduğu uygun iklim koşulları ve beslenme alanları nedeniyle önemli bir kışlama ve konaklama alanıdır. Gediz Deltası’nda ayrıca çakal, tilki, yaban domuzu, yaban tavşanı ve Akdeniz foku gibi memeli yaban hayvanları da yaşamaktadır.  İçsu balıkları için de önemli olan alanda ülkemize endemik Ladigesocypris irideus içsu balığı korumada öncelikli bir türdür.

Bir bölümü sit statüsünde korunuyor

Alanın biyolojik çeşitliliği ulusal ve uluslararası mevzuatla korunmaktadır ki bu alanın doğal zenginliğini ve habitat çeşitliliği gösterir niteliktedir. Delta, Önemli Kuş alanı (ÖKA) ve Önemli Doğa Alanı (ÖDA)’dır ve alan aynı zamanda 1998 yılında Ramsar Alanı olarak belirlenmiştir. Deltanın bir kısmı doğal Sit statüleri ile de korunmaktadır. Doğal Sit alanlarına yönelik yönetmeliğin değişmesi ve deltadaki sit sınırlarındaki düzenleme ile birlikte deltadaki doğal sit alanları; Kesin Korunacak Hassas Alanlar, Nitelikli Doğal Koruma Alanları, Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanları’dır.  Leukai antik kentinin bulunduğu alan ise 1. Derece Arkeolojik Sit alanı ilan edilmiştir.