Cumhuriyetimizin Kurucusu
Gazi Mustafa Kemal
Atatürk’ümüzün biricik annesi
zübeyde Hanım(Atadan)’ı,
1857’de Selanik’te dünyaya
gelen zübeyde Hanım’ın ailesi II.
Mehmed zamanında Karaman'-
dan Rumeli’ye göçen ve Selanik
yakınlarındaki Langaza’da toprak
işleri ile uğraşan bir Türkmen
ailesi olan Hacı Sofu ailesin-
dendi. Nitekim; Atatürk'ün anne
soyu da, Karaman'dan gelerek
Selanik ile Manastır'ın arasında bulunan Vodina Sancağı'na bağlı "Sarıgöl" de denilen "Kayalar" Nahiyesine yerleşmiş olanailedengelmektedir. Aile,sonradanSelanikyakın- larında bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza'ya yerleşmiştir. Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah) Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Döne- minde kadınların okula gitmesi yaygın olmadığı için, okur yazar oluşu nedeniyle kendisi de zübeyde Molla olarak da ün yapmış idi.
Hacı Sofu gibi dinine bağlı bir aileden gelen zübeyde Hanım Selanik'te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza ile 1871 yılında henüz 14 yaşında iken evlendiler. Yeni çift Selanik Yenikapı semtinde yeni hayatını başlatmış ve zübeyde Fatma, Ömer ve Ahmet adlı çocukları doğmuştur. Ancak Fatma bu dönemde ölmüştür. Eşi Ali Rıza'nın Yu- nanistan sınırında Çayağzı (ya da Papaz Köprüsü)'na tayin edildiği için taşınmış ve orada Ömer ve Ahmet ölmüş. 1881’de dördüncü çocukları Mustafa ( Mustafa Kemal Atatürk), 1885’te Makbule, 1889’da Naciye doğdu. Naciye’yi ise küçük yaşta veremden kaybettiler. Mustafa Kemal Atatürk, yıllar sonra kardeşleriyle ilgili olarak, “Kardeşlerim arasında en sevdiğim Naciye’ydi. Ben Harbiye’ye giderken kitaplarımı istemişti. Annemden onu okutmasını istemiştim. Ne ablam Fatma’yı, ne ağabeylerim Ahmet ve Ömer’i hatır- layamıyorum. Son ikisi aynı yıl 1883’te ben iki yaşında iken ölmüşler. Naciye, annem gibi sarışın, mavi gözlü, duru beyaz tenli idi. Tipik bir Yörük kızıydı. Makbule’ye hiç ben- zemezdi” demiştir.
Ali Rıza Efendi, gümrük memurluğundan sonra kereste ticaretine başlamıştı. Tam da bu dönemde dağlarda hakimiyet kuran Rum çetelerinin estirdiği terör nedeniyle iş- lerini yürütemez. Derdinden yataklara düşer ve vefat eder. Küçük Mustafa daha ilkokuldayken 1888 yılında kocasını yi- tiren zübeyde Hanım, temelli yerleşmeden önce de zaman zaman çocukları ile birlikte kardeşi Hüseyin Ağa’nın çiftliğine giderdi, işte bu ani ölüm zübeyde Hanım’ın aile- siyle beraber Hüseyin Ağa’nın çiftliğine yerleşmesine yol açar. Bu sırada, ağabeyine daha fazla yük olmak istemeyen zübeyde Hanım; Atatürk’ün de ifadesiyle, ‘iyi kalpli bir insan olan’ Selânik Gümrükler Başmüdürü Evranoszade Ragıp Beyle ikinci evliliğini yaptıysa da bir süre sonra ayrıldı. Öte yandan; babası Ali Rıza’nın ölümünün ve dayısının evine yerleşmeleri de Mustafa Kemal üzerinde çok tesiri olduğu belirtilmektedir. Mustafa Kemal, Ali Fuat’a (Cebesoy) , zübeydeHanım’ınikincieşi RagıpBeyhakkında“Bana karşı çok saygılı davranmış, büyük adam muameleri et- miştir. Nazik ve kibar bir insandır. “ demiştir.
Yalnızca öğrenim yaşamında değil, Mustafa Kemal’in arkadaşlarıyla birlikte kurduğu “Vatan ve Hürriyet” adındaki derneğin çalışmaları sırasında da yaşamı boyunca oğlu- nunüstünetirenmişolanzübeydeHanım, oğlununbu cabasında da yanındaydı. Kimi zaman onu uyarıyordu ve diyordu ki; “Evlâdım, siz acemisiniz. Madem ki böyle işlerle uğraşıyorsunuz, beni yaptığınız işlerden haberdar ediniz. Çok dikkat etmelisiniz. Gizli şeyleri bana haber veriniz. Yegâne erkek evlâdım sensin.”
Balkan harbinden sonra, birçok Türk ailesi gibi, zübeyde Hanım da kızı Makbule ile birlikte Selanik’ten göç edip İs- tanbul’a gelerek Beşiktaş / Akaretler’de bir eve yerleşir. zübeyde Hanım, Balkan Savaşı (1912)’ndan sonra Ragıp Bey’den ayrıldı ve artık Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selânik’ibırakarakkızı Makbuleilebirlikteİstanbul’agöç ederek yerleşti. Ancak İstanbul’da işgal kuvvetleri tarafından yapılanbaskınlardançoketkilendivehastalığı budönem- lerde yeniden ortaya çıktı. 11 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal, İstanbul’da toplanan Divan-ı Harp tarafından idama mahkum edildi. 24 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal’in idam kararını padişah onayladı. O dönemde İstanbul’da yaşayan zübeyde Hanım, bu zor günlerde evladıyla ilgili idam kararından duyduğu sıkıntı ile felç geçirdi.
Atatürk’ün 1919’da Samsun’a çıkması ile aralarına özlem dolu uzun bir dönem girecek ve zübeyde Hanım oğlunu ancak 14 Haziran 1922 yılında Adapazarı’nda ve milli mücadelemizin lideri olarak görebilecekti. Bu arada oğlununOsmanlı padişahıtarafındanölümemahkûmedil- işi de doğal olarak onu çok üzmüş olmalıydı. Oğluyla Milli Mücadele yıllarında Ankara’ya yerleşen zübeyde Hanım’a, Ankara’nın sert ikliminin iyi gelmediğini söyleyen doktorları, yaşayacağı yer olarak ona İzmir’i önerdiler. zübeyde Hanım 14 Ocak 1923 tarihinde 66 yaşında yaşama gözlerini yumdu. zübeyde Hanım, İzmir’in merkez ilçesi Karşıyaka’da 1940 yılında yaptırılan anıt mezarda yatmak- tadır. Darüşşafaka’nın arşiv ve müzesinde yapılan tarama sırasında ise Atatürk’ün annesi zübeyde Hanım’ın 1921 tarihli ve 20 bin kuruşluk bağışı içeren bir vasiyeti ortaya çık- mıştır. zübeyde Hanım’ın Darüşşafaka’ya 1921’de yaptığı 20 bin kuruşluk bağışın bugünkü değerinin 2 milyon liraya denk geldiği hesaplandı. Dindar bir Müslüman olan zübeyde Hanım, bağış belgesinde her yıl Kadir Gecesi’nde bir Darüşşafaka öğrencisinin Hatmi Şerif (Kuran-ı Kerim’i baştan sona okumak) icra etmesini ve bundan hasıl olacak sevabı, başta Hazreti Muhammed ve ailesi olmak üzere en- biya ve evliyalara, kendi gelmiş geçmiş aile efradının ruh- larına bağışlanmasını şart koşmuştur. Bu yüzden her yıl Kadir Gecesi’nde bir Darüşşafaka öğrencisi Hatmi Şerif okur. Değerli okurlarım; zübeyde Hanım’ı saygı, sevgi, rah- met ve minnetle anıyoruz.
