Cezayir, Fransa’nın 1830’lu yıllara kadar uzanan işgaline karşı 1 Kasım 1954’te bağımsızlık mücadelesine başlamıştır. Bu mücadele yaklaşık sekiz yıl sürmüş, 1,5 milyon Cezayirlinin hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Ayrıca göç eden, yerinden edilen veya sürülen insanların sayısı da bir o kadardır. İş bununla bitiyor mu, asla!
Cezayir Dışişleri Bakanı Sabri Bukadum, geçtiğimiz haftalarda yaptığı açıklamada, “Fransa’nın sömürgecilik döneminde Cezayir Çölü’ndeki Reggane bölgesinde yaptığı nükleer bomba denemesinde Hiroşima’ya atılan atom bombasının 3 ila 4 katına eşit 70 kilotonluk bir kuvveti ortaya çıkardığını ve patlamanın korkunç etkilerinin halen devam ettiğini” söylemiştir.
Bukadum, Fransa’nın Reggane bölgesinde 1960 yılında gerçekleştirdiği ilk nükleer denemeyi 1966 yılına kadar 17 kez tekrarladığını ve üzerinden 61 yıl geçtiğini hatırlatan Dışişleri Bakanı, nükleer patlamanın etkilerinin hâlâ görüldüğünü ve Fransa’nın bu denemeleri 17 kez tekrarladığını belirtmiştir.
Bugün Cezayir’in talepleri arasında,
*Nükleer atıkların yerlerinin ortaya çıkarılması,
*Mağdurlara ve kalıcı sakatlıklara maruz kalanlara tazminat ödenmesi gibi iki önemli konu bulunmaktadır.
Fransa Cumhurbaşkanları kabul etmese de, Fransa alnına yapışmış bu Afrika karası lekesini utanarak taşıyacak, yaşattığı büyük acıları mutlaka yaşayacaktır.
Tarihte Fransa’nın Cezayir ve Fas’a ilgi duyması
Trablus, Cezayir ve Tunus ahali ve tüccarından bazıları, “Esirlerimiz firar etti. Bu firariler İzmir Fransız tercüman ve tüccarlarını hapsettirdiler.” Beyanında bulununca Fransa’nın Dersaadet’te mukim elçisi tarafından istida edilmiştir (Dilekçeyle bildirilmiştir). Faillere hilâf-ı şer’-i kanun (Kanun dışı) muamelede bulunmayıp tüccaran ve tercümanlara da tenbihat-ı lâzimede (gerekli uyarılarda) bulunulması hakkında İzmir kadısına ferman yazılmıştır.[i]
Cezayir gemilerinin Fransız topraklarına saldırdıkları ve ahde (sözleşmeye) muhalif iş yaptıkları bildirildiğinden, Fransa ile dostluk ilişkilerinin bozulmaması için Fransa’ya bağlı kale ve topraklara saldırılmaması emredilmiştir.[ii]
Fransa’nın Cezayir’i istilâ etmesi üzerine İstanbul’a gelen Cezayir ahalisinin meseleleri ile alâkadar olması için, öteden beri İstanbul’da ikâmet eden, Musa Efendi’nin Cezayir muhacirlerine vekil tayin edilmesine dair Cezayir ahalisinin mahzarı. a.g.y.tt[iii]
Cezayirlilerden Fransızlar yedinde bulunan 89 esirin Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa’ya teslim edilmesine mukabil Cezayir’de bulunan Fransız esirlerinin tahliyesi hakkındaki emr-i aliden beyan-ı memnuniyetle Tersane zindanında bulunan üç Fransız’ın da tahliyesi hakkında Fransa sefaretinin takriri.[iv]
Cezayir-i Seba’nın Yunanistan’a katılmasına dair İngiltere, Fransa ve Rusya devletleri arasında imzalanan ahidnamenin suretinin gönderildiği ve başka ifadeleri muhtevi İngiltere sefirinin tahriratının arzı.[v]
Fransa’nın Cezayir-Kostantin hakkındaki niyetinin belirsizliği, şehrin muhasarası ve diğer etmenlerle hastalık yayılma durumu ile şehirde kalan Fransız askerleri arasında kolera hastalığı olduğu hususu. y.a.g.tt[vi]
Meclis-i Mebusan’da Fransa Sefaretinin lağvına dair teklif gündeme getirilince reddedilmiştir. Trablus’un, bir miktar Fransız askerinin ülkeye gelmesi için teklifte bulunduğu, Fas’ın, Fransa ve İspanya arasında taksimi için anlaştığı iddialarının, Cezayir ve Tunus’taki isyanın bir provakasyondan ibaret olduğu ajans haberlerinde yer almıştır.(tt)[vii]
Suriye’deki Cezayir muhacirlerinin Fransa tabiyetinden kurtarılması işinin vilâyetçe halledileceği hakkındaki kura maddesinin tatbiki su-i tesiri müstelzim olacağından (kötü etki yaratacağından) bu hususa ait Ahmed Hamdi Bey’in sadarete çektiği telgraf sureti padişaha takdim edilmiştir.[viii]
Fransa hükümet reisinin Cezayir ve Tunus’a yaptığı seyahatin gayesinin gizli yanları öğrenilmeye çalışılmıştır. (tt)[ix]
İspanya Hariciye Nazırı Marakes’in Madrid Sefiri Turhan Bey’le Cezayir hududunda terk olunacak yerler konusundaki görüşmelerde, * Fransa’nın Cezayir’de istihkâm yaptığı,
*Fas emirinin Fransa’yla arazi terki konusunda anlaşma yapılmadığı konularına yer verilmiştir.[x]
