Hepimizin malumudur, I. Dünya Savaşı 1914-1918 yılları arasında cereyan etmiştir. Bu dönemde çeşitli cephelerde hasımlarımızla çarpıştık, ama baş rakibimiz İngiltere idi ve karşımıza Hintli Müslümanları, Avustralyalı Hristiyanları çıkarttı. Savaş bitti, fakat dertler bitmedi. Önce Osmanlıdan bize geçen borçları ödedik 1954 yılına kadar…
I.Dünya Savaşı’nın çeşitli cephelerinde esir düşen Türk askerleri için devletin yaptığı araştırmalar;
- Esirlerin mutlaka iadesi
(İngiltere Savaş Ofisi, I. Dünya Savaşı sırasında İngilizler tarafından esir alınan Türk
askerlerinden Mehmet oğlu Mehmet’e dair kayıt bulunamadığını bildirmiştir. (12.06.1925)
- Ölenlerin ölüm sebepleri ve zamanının bildirilmesi,
- Firar eden varsa yakalanıp yakalanmadığı ve ne işlem yapıldığı,
- Esirlerin yurda getirilmesi için yurt dışı temsilciliklere para gönderilmesi (16.10.1926),
(Halep’te bulunan esirlerimizin getirilmesinde kullanılmak üzere Halep Şehbenderliğimize para gönderilmiştir. (18.11.1925)
- Özellikle bombalanan Rodos başta olmak üzere Ege Adalarında oturan Türklerin
akıbetleri araştırılmıştır. (12.08.1926)
- İngilizlere esir düşen Mısır’daki askerlerimiz için Mısır hükümetinin verdiği ücretler
tahkik edilmiştir.
- Romanya cephesine gönderilen askerlerimizin Romanya’da gördükleri zarardan dolayı
tazminat talepleri ve Türk devletinin bu talepleri iletmesi (12.12.1927)
- Türkiye’deki İngiliz, Fransız ve İtalyan emlâkına verilen zarar/ziyana dair İngiliz
Parlamentosunda görüşme açılmıştır. (21.02.1930)
Buna mukabil yakılıp yıkılan ve onarımı gereken yerlerle ilgili işgalci devletlere tazminat davaları açılmıştır, ancak sonuçları hakkında bilgi yoktur. (15.01932) Mesudiye gemisi için istenen cephane miktarının verilmeyiş sebepleri araştırılmış, ancak sonuç elde edilememiştir.
- Macaristan’ın I. Dünya Savaşı sırasında borç aldığı çeşitli ülke vatandaşlarıyla yaptığı
anlaşmanın Türk alacaklılar açısından bazı olumsuzluklara sebep olduğu bildirilmiştir. (26.05.1931)
- Devletlerin yapamadığını bazen yerel yönetimler yapmaya çalışmıştır. İtalya’nın
(Yarımada’nın) kuzeyinde Rovereto kasabasında çan abidesi için I. Dünya Savaşı’na katılan komutanların isimleri istenmiştir (31.12.1938). Aynı kasabada I. Dünya Savaşı’nda ölen askerlerimiz için çan çalınması kararı alınmıştır (11.01.1939).
Görüldüğü üzere takip altına alınan konular, Cumhuriyet döneminde ve Atatürk’ün sağlığında ele alınmıştır. Özellikle 1925-1928 yılları arasında kayıp askerlerimizin akıbeti hiç durmaksızın araştırılmıştır.
- Dünya Savaşı sonrasında ise daha ziyade,
**Miras talepleri
**El konulan arazi ve araçlar
**Ölenlerin cenazelerinin yurda getirilmesi
**Yağmalanan dükkân ve mağazalar için tazminat istekleri yapılmıştır.
