Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 2025 yılı mayıs ayına ait reel efektif döviz kuru (REK) verilerini yayımladı. Açıklanan geçici verilere göre, Türk lirası mayıs ayında reel olarak değer kaybetti. Gerek tüketici fiyatlarına (TÜFE) gerekse yurt içi üretici fiyatlarına (Yİ-ÜFE) göre hesaplanan reel kur endeksleri düşüş gösterdi. Bu düşüş, Türk lirasının dış ticaret yaptığımız ülke paraları karşısındaki alım gücünün azaldığını ortaya koyuyor.
Bu gelişmeler hem enflasyonla mücadelede hem de dış ticaret dengesi açısından dikkatle takip edilmesi gereken sinyaller barındırıyor. Ancak önce, reel efektif döviz kuru nedir, bu kavram neden bu kadar önemli, buna açıklık getirelim.
REEL EFEKTİF DÖVİZ KURU NEDİR?
Reel efektif döviz kuru (REK), bir ülkenin para biriminin sadece nominal değerini değil, aynı zamanda o ülkenin enflasyon oranını da dikkate alarak dış ticaret ortakları karşısındaki gerçek satın alma gücünü ölçen bir göstergedir. Bu endeks sayesinde, para biriminin yalnızca kaç dolara, euroya karşılık geldiği değil, gerçekte ne kadar güçlü olduğu ortaya konur.
Basitçe anlatmak gerekirse:
Nominal kur, 1 doların kaç TL olduğunu söyler.
Reel kur ise, 1 dolarla Türkiye’de ve ABD’de neler alınabileceğini kıyaslar.
Daha geniş anlatımla:
Türkiye'nin dış ticaret yaptığı ülkelerin para birimleri baz alınır (örneğin euro, dolar, sterlin vb.).
Bu para birimlerine karşı Türk lirasının nominal değeri ölçülür.
Ardından hem Türkiye’nin hem de bu ülkelerin enflasyon oranları hesaba katılır.
Sonuçta ortaya çıkan reel kur değeri, liranın diğer para birimlerine karşı reel anlamda değerli mi, yoksa değersiz mi olduğunu gösterir.
TCMB, bu endeksi TÜFE’ye (Tüketici Fiyat Endeksi) ve Yİ-ÜFE’ye (Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi) göre iki ayrı biçimde açıklar. Bu endeksin baz yılı 2003’tür ve endeks değeri 100’dür. 100’ün altındaki değerler, Türk lirasının reel olarak zayıfladığını; üzerindeki değerler ise güçlendiğini gösterir.
MAYIS 2025 VERİLERİ: TÜRK LİRASI REEL OLARAK DEĞER KAYBETTİ
TCMB’nin açıkladığı geçici verilere göre, TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi, Mayıs 2025’te bir önceki aya göre 1,05 puanlık düşüşle 71,11 seviyesine indi. Nisan ayında bu endeks 72,16 düzeyindeydi. Böylece Türk lirası, tüketici fiyatlarına göre hesaplandığında bir ayda yaklaşık yüzde 1,45 reel değer kaybetmiş oldu.
Aynı dönemde, Yİ-ÜFE bazlı reel efektif döviz kuru da sınırlı bir düşüş gösterdi. Nisan ayında 93,45 olan bu endeks, Mayıs 2025 itibarıyla 93,09 seviyesine geriledi. Bu da 0,36 puanlık bir düşüş anlamına geliyor. Yani üretici fiyatlarına göre de Türk lirası dış ticaret ortaklarına göre bir miktar daha zayıflamış durumda.
YILLIK DEĞİŞİMLER: TÜFE’DE ARTIŞ, ÜFE’DE GERİLEME
Aylık bazda düşüş dikkat çekse de yıllık değişimlere bakıldığında tablo daha karmaşık:
TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru, geçen yılın aynı ayına göre 4,76 puan artmış durumda. Bu, geçen yılki çok daha düşük seviyelere göre bir miktar toparlanmaya işaret ediyor. Ancak yine de 71 seviyesinde seyreden bu değer, tarihsel ortalamaların oldukça altında.
Öte yandan, Yİ-ÜFE bazlı reel kur, geçen yılın mayıs ayına göre 1,55 puan düşmüş durumda. Bu da üretim maliyetlerinin yüksekliği ve kurun bu maliyetlerle uyumlu bir şekilde dengelenmediği yönünde yorumlanabilir.
NE ANLAMA GELİYOR? EKONOMİK ETKİLERİ NELERDİR?
Reel kurun düşmesi, dış ticaret açısından bazı olumlu ve olumsuz sonuçlar yaratır:
Olumlu yönler:
Liranın reel olarak zayıflaması, Türk mallarını yabancı ülkelere daha ucuz hale getirir. Bu durum ihracatı teşvik eder.
Özellikle döviz kazancı olan sektörler, maliyet açısından daha rekabetçi olabilir.
Olumsuz yönler:
Aynı zamanda, ithalat maliyetleri artar, çünkü yurtdışından alınan ürünler görece daha pahalı hale gelir.
Bu durum, enflasyonist baskıyı artırabilir, zira dövizle alınan hammadde, ara mal ve enerji maliyetleri yükselir.
Kurda yaşanan bu reel kayıp, yatırımcı güvenini olumsuz etkileyebilir.
Ek olarak, reel kurun uzun süre düşük seviyelerde seyretmesi, ekonomideki dengesizliklerin devam ettiği yönünde yorumlanabilir. Bu da Merkez Bankası’nın faiz, kur ve rezerv politikalarında daha dikkatli adımlar atmasını zorunlu kılar.
SONUÇ: REEL KUR TAKİBİ, ENFLASYONLA MÜCADELE VE DIŞ DENGE AÇISINDAN KRİTİK
Reel efektif döviz kuru, sadece kuru değil, enflasyonu, dış ticaret dengesini, yatırımcı algısını ve ekonomideki genel dengeyi bir arada gösteren çok boyutlu bir göstergedir. Mayıs ayında yaşanan düşüş, kısa vadede ihracatçılar açısından avantaj yaratsa da genel ekonomi politikaları açısından dikkatle izlenmesi gereken bir gelişme niteliği taşımaktadır.
Türk lirasının reel değerindeki bu düşüş, Türkiye ekonomisinin kur-enflasyon-faiz üçgenindeki hassas dengesine işaret etmektedir. Önümüzdeki aylarda açıklanacak veriler, bu dengenin nasıl şekilleneceği ve Merkez Bankası’nın politika tercihlerinin nasıl evrileceği konusunda belirleyici olacaktır.
