İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü’nün 24 Kasım Öğretmenler Günü ve Haftası kutlamaları çerçevesinde hazırladığı programlardan Öğretmen Yazarlar söyleşilerinden biri de Kadıköy Halk Eğitim Merkezi’nde düzenlendi.
Programda İstanbul’da tarih öğretmeni olarak görev yapan araştırmacı yazarlar Muzaffer Fehmi Şakar ve Doç. Dr. Nuri Güçtekin, yorucu ve sabır isteyen bir arşiv çalışması sonunda hazırladıkları “MAARİFTEN MİLLİ EĞİTİME İSTANBUL SİCİLLERİ (1878-1965”) isimli kitaplarını Kadıköy’de görev yapan öğretmenlere anlattılar.
Programa ev sahipliği yapan Kadıköy Halk Eğitim Merkezi Müdürü Hülya Narsap, İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün 24 Kasım Öğretmenler Günü ve Haftası münasebetiyle hazırladığı Öğretmen Yazarlar Söyleşileri programına ev sahipliği yapmayı özellikle talep ettiklerini belirterek şunları söyledi;
“Kadıköy Halk Eğitim Merkezi olarak üreten, araştıran ve çalışan tüm öğretmenlerimizi desteklemek ve tanıtmak görevi bizim için önemlidir. Bu vesile ile öğretmen yazarlarımızı ilçemizde görev yapan diğer öğretmen arkadaşlarımıza anlatmak ve güzel bir örnek teşkil etmelerinin sağlanmasına vesile olmaktan dolayı mutluyuz. Programa katılan araştırmacı yazar öğretmenlerimiz, tarihimizde öğretmenlerimizin yeri ve önemine işaret eden uzun soluklu bir çalışma yürütmüşler. Bu çalışmalarının sonucunda da sadece ülkemizde öğretmenliğe değil, yakın tarihimize de ışık tutacak çok değerli bir kitap ortaya çıkmış. Bu bilgileri bizlerle paylaşarak tarihin tozlu raflarına ışık tuttular.
Her konuda olduğu gibi eğitimde de geçmişimizi bilmeden geleceğimize ışık tutamayız. Bu inançla araştırmacı öğretmenlerimizi yürekten destekliyor, tüm öğretmenlerimizin bu tür çalışmalara imza atmasını tüm kalbimle diliyorum.”
Türk Eğitim
Tarihinin Keşfi
Arşivlerin içerdiği belgelerin eğitim hayatımızda ne kadar önemli bir yeri olduğunu gösteren Maariften Millî Eğitime İstanbul Sicilleri (1878-1965) kitabı alanında bir ilk olarak öne çıkıyor.
Öğretmen sicil belgelerini ele alan kitap, 1870’lerden 1960’lara öğretmenlerin bireysel kayıtları üzerinden eğitim tarihimizi etraflı bir şekilde tartışmaya imkân sunuyor.
İstanbul Millî Eğitim Müdürlüğü AR-GE Birimi Projeleri kapsamında, 2016 yılından itibaren müdürlüğün Zeytinburnu Sicil Arşivi’nde bulunan Osmanlıca personel sicil dosyaları üzerinde çalışılmaya başlanmış Bu çerçevede 627 personele ait sicil dosyası zarfı içindeki yaklaşık 300 bin belgenin önce tasnifi ve sonra kullanılacak belgelerin ayırımı yapılmış. Ayrıca 25 bine yakın belgenin fotoğraf çekimi gerçekleştirilmiş. Ardından transkiript ve metin haline getirmek için başlatılan çalışma tamamlanmış
Muzaffer Fehmi Şakar ile Doç. Dr. Nuri Güçtekin, yaklaşık 300 bin belgeyi; İstanbul’daki eğitim kadrosuna ilişkin önemli verileri bir araya getirerek analize tabi tutmuşlar. Kronoloji ve coğrafya açısından da geniş bir döküm barındıran kitap, kısa ve noksan biyografik bilgilerle, öğretmenlerin nitelikleri, görevleri, aldıkları ücret, bir kurumda kaç sene çalıştıkları gibi kayıtları tablolar şeklinde gözler önüne seriyor.
Birinci el kaynaklar ışığında ele alınan ve aynı zamanda eğitimcileri içeren yayımlanmış ilk bibliyografya niteliğindeki çalışma, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Maariften Millî Eğitime İstanbul Sicilleri (1878-1965) adıyla üç cilt halinde yayımlandı. Konu: Doğrudan doğruya eğitim tarihimiz. Çalışma kapsamında kullanılan ve incelenen 97 yıllık döneme ilişkin yüz binlerce vesika arasından seçilen 261 belge, Türk Eğitim Tarihi alanında bugüne kadar bilinmeyen birçok konu hakkında önemli bilgi ve katkılar sunmakta.
Zengin Ayrıntılar
Detaylı analizler içeren ve öğretmenlerin son derece canlı bir portresini sunan çalışmada personel sicil belgeleri çok yönlü olarak değerlendiriliyor. Sicil belgelerine ulaşılan 627 öğretmenin 329’unun kadın, 298’inin erkek olduğu dikkat çekiyor. 1878-1965 yılları arasında İstanbul’da görev yapan öğretmenlerin yarısından fazlasının Marmara Bölgesinde özellikle de İstanbul ve civarında doğduğu görülüyor.
Balkanlarda dünyaya gelen ve burada görev yapan öğretmenlerin Balkan Savaşı sürecinde İstanbul’a göç etmek zorunda kaldıklarını gösteriyor. Öğretmenlerin baba mesleklerine göre dağılımında ilk sırada askerler son sırada ise çiftçiler yer alıyor. Buna göre öğretmenliği tercih edenlerin ağırlıklı olarak şehirlerde yaşadığı tespit edilebiliyor. Öğretmenlerin bildiği yabancı diller sıralaması ise şöyle: Fransızca, Arapça, Farsça ve Almanca.
Personelin baba mesleklerine göre dağılımında ilk sırada askerlerin son sırada ise çiftçilerin yer alması, öğretmenleri sosyal tarih açısından da incelemek için yeterli bir sebep. Buradan hareketle, öğretmenlik mesleğini tercih edenlerin ağırlıklı olarak şehirlerde yaşadığı çıkarımına ulaşmak mümkün. İstanbul’daki mektep ve okullardaki eğitim personelinin sayısı yere ve zamana göre değişiklik gösterir. Çeşitli kurumlarda çalışan öğretmenlerin birden fazla meziyeti var. Önemli bir kısmı yabancı dil biliyor mesela. Öğretmenler bir alanda değil birkaç alanda ders verebilecek donanımda. Ahmed Şükrü Bey, Türkçe muallimliği vekâleti yanında resim ve musiki dersleri verenlerden. Ud, keman, piyano gibi müzik enstrümanı çalabilenlerin sayısı da hayli fazla…
Öğretmenlerin bildiği yabancı diller sıralaması ise şöyle: Fransızca, Arapça, Farsça. Bu durum Osmanlı modernleşmesinin ehemmiyet ve kıymet verdiği Fransız kültür dünyasıyla kurduğu ilişkinin boyutlarını gözler önüne seriyor. Ardından Arapça ve Farsça’nın gelmesi en azından mektep programlarından çıkarılıncaya kadar bu iki dilin Türkçe açısından önemini ortaya koyuyor.
Türk Eğitim Tarihi Müzesi Kurulacak
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Maarife Yön Veren Eğitimciler Projesi, Osmanlı Devleti’nin son ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönemine ait olmak üzere, eğitim tarihimiz açısından son derece önemli ilk elden vesikaların kurtarılarak dijital ortama aktarılmasını hedefliyordu. Bununla birlikte belgelerin kısa özetlerinin çıkarılması, gerekli görülenlerin sadeleştirilerek çevrilmesi; öğretmen, idareci, maaş, atama, resmî ve özel mektep/okul, teftiş ve derneklerle ilgili faaliyetlerin tespiti gerçekleştirildi. Bu sayede 1928 öncesi personel bilgilerinin sisteme dâhil edilmesiyle yapılacak başvurularda gerekli kolaylık sağlanacak. Önemli belgelerin sergilenmesinin ardından Türk Eğitim Tarihi Müzesi kurulabilmesi mümkün olacak.
Arşiv Temelli
Maarif Araştırması
Kitap Türk Eğitim Tarihindeki gelişmeleri ve dönüşümleri anlamaya yönelik yeni bir çerçeve öneriyor. Sicil ve Maarif alanında arşiv temelli araştırmalara kaynaklık teşkil edecek önemli bilgi ve bulgular iki yıla yayılan bir süreç içerisinde bir araya getirildi. Titiz bir araştırmaya dayanan çalışma, kullanılan yöntemle teknik açıdan getirdiği yenilikler dışında, kendisinden sonraki araştırmalar için bir model önermekte.
Proje, Millî Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürü Dr. Muammer Yıldız’ın İstanbul Millî Eğitim Müdürlüğü döneminde Türk Eğitim Tarihi’ne yapacağı katkısı bağlamında ilgi ve desteği ile başlamış. Ömer Faruk Yelkenci’nin İstanbul Millî Eğitim Müdürlüğü döneminde proje yazarları Muzaffer Fehmi Şakar ile Doç. Dr. Nuri Güçtekin’e her türlü katkıyı sunmasıyla çalışma tamamlanmış. Ömer Hakan Özalp ve Prof. Dr. Selçuk Bilir’in katkıları ile eksikleri giderilen esere, İstanbul Millî Eğitim Müdürü Levent Yazıcı da büyük ilgi göstermiş
Maariften Millî Eğitime İstanbul Sicilleri (1878-1965), İstanbul’daki öğretmenlerin doğum bölgeleri, doğum yılları, baba mesleği, işe giriş yılları, cinsiyet dağılımı, bilinen yabancı dil sayıları, branşları açısından canlı bir resmini çiziyor. Eğitim tarihimizi zengin ayrıntılarıyla tasvir eden eserin araştırmacıların istifadesine sunulması için üniversite ve araştırma kütüphanelerine dağıtımına başlanacak.
Kaynak: ÖZEL HABEREditör: İSMET AKKOÇ
