Sahafın anlamı
Kitap, basılı veya yazılı kâğıt yapraklarının bir araya getirilmesiyle ve insanların hislerini, fikirlerini, başkalarına bildirmek veya kendilerinden sonra gelenlere ulaştırabilmek için kâğıtlara yazılmak suretiyle meydana getirilmiş yapıttır.
Genel anlamıyla eski ve artık basımı yapılmayan ya da ikinci el dergi ve kitapları alıp satan veya başka bir kitapla değiştiren küçük işletmeler ile bu mesleği yapanlara da sahaf denilmektedir.
Sahaf çarşıları, bilimsel veriye ulaşabilmenin kütüphaneler dışındaki kaynak sağlayıcıları olabileceği gibi, tarihtekileri ve bellektekileri somut verileri günümüze taşıyan önemli sosyo-kültürel mekânlar olarak kabul edilebilir. Özellikle efemera koleksiyonerleri[1] için önemli kaynaklar barındırmaktadırlar.
El yazımı kitaplar
Matbaanın keşfinden önce kitaplar elle yazıldığı için pek çok kişi bu işi meslek edinmiş. Yazılan kitaplar ilk defa 14’üncü yüzyılda Bursa’da satılmaya başlanmış. Edirne başşehir olunca sahaflık (sahhâflık) merkezi burada gelişme göstermiş.
Daha sonra İstanbul’da Kapalıçarşı’da pek çok sahaf (sahhâf) dükkânı açılmış. Bayezid Camii avlusundan Kapalıçarşı’ya giden yol üzerinde iki taraflı sahaflar çoğalmaya başlanmış. Bunlardan bir kısmı günümüzde de eski eserleri satmakta ve burası “Sahaflar Çarşısı” olarak bilinmektedir.
Evliyâ Çelebi’nin “Seyâhatnâmesi”nde 17’nci yüzyılda sahaf dükkânı sayısının 50, ulemâ hizmetinde bulunan sahaf esnafı sayısının ise 300 olduğundan bahsedilmektedir. Kapalıçarşı’daki sahaf dükkânları Birinci Dünya Harbi’nden sonra tamamen kapanmıştır. Kitapçı dükkânlarının bir kısmı Bâyezîd Câmii avlusunda bulunan Sahaflar Çarşısına; bir kısmı da Bâbıâli Caddesi (Ankara Caddesi)ne taşınmıştır.
Gezginci sahaflar
Osmanlılar zamanında sabit sahaf dükkânlarının yanında, gezen, bohça ile kitap satışı yapanlar da olur, bunlara da “bohçacı” denirmiş. Bu kimseler konak ve evleri dolaşarak kitap satarlarmış.
Sahaflar, diğer esnaf teşekkülleri gibi loncaya mensup ve loncanın kurallarına uymak zorundaymış. Kendilerine has tellâl ve kâhyaları varmış. Sahaflar aralarındaki anlaşmazlıkları halletmek ve devlet dairelerindeki işlerine bakmak üzere bir başkan seçerler ve bu kişiye de “sahaflar şeyhi” derlermiş.
Sahaflık belli dönemlerde ortaya çıkmış bir hazine olarak görülmesinin yanında farklı iş kolları üretmesiyle de göz doldurmuştur. Mürekkepçi, kalemci, müzehhip[2], mücellit[3], makasçı, mühreci[4], kâğıtçı, divitçi ve hattatlık gibi sahalarda çalışan esnaf kendiliğinden oluşmuştur.
Sahaflık okuyup yazma ile olmazmış
Sahaflık, alıp satma ile öğrenilir. İyi sahaf olmak için kitapla dost olmak gerekir. Sahaflıkta kitabı erbabına satma adabı, alış verişte kâr amacı güdülmediği ve eski âhi teşkilâtındaki terbiyeye dikkat edildiği zikredilir.
Her şeyin önem kazandığı ve önemini yitirdiği dönemler olmuş, bu olgu sahaflığı da vurmuştur. Eskiden Beyazıt “Sahaflar Çarşısı”nda 23 dükkân varken bugün iki üç sahaf dükkânı kalmıştır. Sahaflık farklı merkezlere yayılmış durumdadır. Sahaflık devamlı takip isteyen, müşterisi ve parası az bir meslektir. Sahafları geziniz, her bir sahafın bir kütüphane olduğunu unutmayınız
[1] Hobi ve koleksiyon malzemesi haline dönüşen belgeler için kullanılmaktadır. Efemera koleksiyonları ağırlıklı olarak biletler, dergiler, tapu, nüfus ve doğum belgeleri gibi evraklardan oluşmaktadır. Efemeralar resmi veya gayriresmi evraklardan da oluşabilirler. Bazı efemeralar tematik konulara ait olabilir. Mesela trenlere ait yada havayollarına ait evraklar yani efemeralar biriktiren koleksiyonerler vardır.
[2] Müzehhip: Tezhip sanatını icra edenlere verilen addır. Hattatların yazıları ile berat ve menşurların tuğra ve yazılarını süsleyen kişilerdir...
[3] Mücellit: Kitabı ciltleyen
[4] Yazıyı çerçeveleyen, kâğıdı yumuşatan
